Басты бет/ Қазақ хандығының бейнелері / Билік пен мемлекеттік атрибуттардың нышандары /Тәж
Артқа

 Тәж

 
 

Қазақ хандарының билігінің ең маңызды атрибуттарының бірі суреттеулерге қарағанда асыл тастармен әшекейленген тәж болды, ол өз кезегінде билік күшін де бейнелейді. Өкінішке орай, бұл тәжді безендіретін тастар туралы ақпарат әлі табылған жоқ. Тәж құрылымының логикасына сәйкес биліктің нышаны ретінде бұл тастар билеушінің сиқырлы күші идеясын бейнелеп, оны тіл-көзден және барлық бақытсыздықтардан қорғауы керек еді. 
 

Зерттеуші А.Ш. Бимендинов [11-12] бейнелеу және этнографиялық дереккөздердің кең ауқымына сүйене отырып, шыңғыс тұқымының конустық ұшты қалпағы Шыңғыс хан алтын тәжінің реликті болып табылады және қазақ қоғамында биліктің нышаны ретінде қабылданған деген болжам жасады. Өздеріңіз білетіндей, мұндай бас киімдер (негізінен ақ немесе қызыл) ағаш және өсімдік ою-өрнегі түрінде (алтын кестемен) бай безендірілген. Сондай-ақ, дереккөздерде мұндай бас киімдерді үкі немесе жапалақ қауырсындарымен безендіру туралы мәліметтер бар. Зерттеуші маңызды бір жайтқа назар аударды: бас киімнің көрнекі белгілерін жазықтыққа салып, жайған кезде барлық төрт ағаш өрнектері орналастырылған материал қазақ шыңғыс тұқымының туына айналады [11, 117 б.]. Яғни, байрақтар мен бас киімдердің көрнекі бейнелері (декоры) бірдей деп нық сеніммен айтуға болады.
 

Ж. Құндақбаеваның пікіріне сәйкес, салтанатты орынды безендіруде алтын, алтынсары және қызыл түстер басым болды. Көшпенділердің дүниетанымындағы бұл түстер билікке байланысты бірлестіктерді тудырды, жоғары және маңызды көрсеткіштер болды [13, 33 б.]. Осылайша, тәж немесе оның кейінгі нұсқасы – конустық бас киім – ою-өрнек, түс және пішін тілінде өрнектелген билеушінің құдайлық идеясын жеткізді.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.